Vefata yakın tecrübelerin ne olduğunu hala bilmiyoruz

İnsanlık tarihinin en çok merak edilen sorularından biri, mevtin akabinde şuurumuzun ne olacağı. Bu soruya farklı kültürler ve inanç sistemleri değişik karşılıklar verirken, bilimsel dünyada da çeşitli teoriler ortaya çıkıyor. Bazıları mevtten sonra hiçbir şeyin olmadığını savunurken, bazıları ise ahiret ya da reenkarnasyon üzere kavramlarla bu soruya yanıt arayabiliyor. Hatta, hayat ve vefat ortasındaki “üçüncü durum”u mevzu alan yeni bir teori bile var.

Chip’te yer verildiği üzere vefattan sonra şuurumuza ne olduğuna dair net bir yanlışsız karşılık olmasa da pek çok dikkat alımlı teori ve araştırma bu gizemi çözmeye yönelik katkılar sunuyor. Bu alandaki değerli çalışmalardan biri, New York Üniversitesi Langone Tıp Fakültesi’nde vazifeli kardiyopulmoner resüsitasyon uzmanı Doç. Dr. Sam Parnia’nın araştırmaları. Parnia, “Bilinçli Vefat: Ömür ve Vefatı Manaya Biçimimizde İhtilal Yaratan Yeni Bilim” isimli kitabında, hayat ve vefat üzerine yapılan yeni bilimsel araştırmaları inceliyor. Katıldığı bir University of Chicago podcast’inde Parnia, “CPR keşfedilene kadar hayat ve mevt çok net bir halde birbirinden ayrılmıştı. Lakin kalbi duran ve mevt eşiğinden geçen birçok kişinin çok canlı ve üniversal tecrübeler yaşadığını gözlemledik. Bu tecrübeler, çoklukla ‘ölüme yakın deneyimler’ olarak tanımlanıyordu” diyor.

Parnia, bu tabirin birinci ortaya çıkışını ise şu formda açıklıyor: “O devirde, insanların biyolojik vefattan sonra geri dönebileceği düşünülmüyordu. Bu yüzden bu tıp tecrübelere ‘ölüme yakın’ denmişti. Lakin artık bu terimi yanlışsız bulmuyoruz ve ‘hatırlanan mevt deneyimi’ kullanıyoruz.”

Michigan Üniversitesi Tıp Fakültesi’nde misyonlu Doç. Dr. Jimo Borjigin, yaşam dayanağı sonlandırılan dört hasta üzerinde yaptığı çalışmayla bu alanda kıymetli bilgiler sunuyor. Çalışmada, iki hastada mevt anında beyin faaliyetlerinde ağır bir aktivite gözlemlenmiş. Bu aktivitenin, hayal görme, halüsinasyonlar ve değişmiş şuur halleriyle alakalı olduğu belirtiliyor. Öteki iki hastada ise bu cins bir aktivite kaydedilmemiş.

Michigan Şuur Bilimleri Merkezi’nin kurucu yöneticisi Dr. George Mashour, bu bulgularla ilgili yaptığı açıklamada, “Ölüm sürecinde fonksiyonunu kaybeden bir beyinden bu kadar canlı bir tecrübenin nasıl ortaya çıktığı, nörobilim açısından bir paradokstur” tabirlerini kullanıyor.

Bununla birlikte, vefatla birlikte şuurun son bulduğuna inanan bireyler de mevcut. Bu inanç, birçok araştırma ve gelişmiş teknolojilerle insanların ömür müddetlerini uzatma eforlarını da beraberinde getiriyor. Bugün, vefat tarihi iddia eden yapay zeka tabanlı uygulamalara olan ilgi, bu hususta pek çok insanın merakını gözler önüne seriyor.

Liège Üniversitesi araştırmacıları ise “hatırlanan vefat deneyimi”nin, birtakım hayvanların tehlike anlarında vefat taklidi yapmasına misal bir reaksiyon olarak görülebileceğini öne sürüyor. Öbür birtakım araştırmacılar ise, bu tıp tecrübelerin beynin kendini tekrar başlatmaya çalışmasından kaynaklanabileceğini savunuyor.

Birçok din ve spiritüel inanç da ruhun ölümsüzlüğüne inanıyor. İslam ve Hristiyanlık, mevt sonrası ömrü savunurken, Budizm’e nazaran ömrün sonu yeni bir hayatın başlangıcı. Pagan inançları ise, çoklukla vefat sonrası bir şey olduğuna inanır, fakat bu mevzuda farklı yorumlar mevcut.